CZYTELNIA

    Rebutia K.Schum., Aylostera Speg., Mediolobivia Backeb., Sulcorebutia Backeb., i Weingartia Werderm - na dzwięk tych nazw rodzajowych, niejeden kolekcjoner kaktusów zamienia się cały w słuch. Rodzaje te bowiem, obejmujące małe, chętnie kwitnące kaktusy, budzą stosunkowo duże zainteresowanie, a zatem również taksonomiczne spory i układanki taksonomów, budzą dużą ciekawość hobbystów, często spotykając się wszakże z negatywnym odbiorem. Trudno się temu dziwić - ktoś uprawia sulcorebutie i nagle dowiaduje się np., że są to weingartie!
    Tradycyjna klasyfikacja kaktusów była oparta głównie na ich morfologii, jednak w przypadku prób systematyki u kaktusów mamy do czynienia z faktem, że w rodzinie Cactaceae istnieje bardzo duża konwergencja cech, co mocno ogranicza rzetelność analizy morfologicznej. Ostatnie lata przynoszą wyniki bardziej miarodajnych badań DNA, które rzucają nowe światło na wiele kwesti związanych z klasyfikacją na poziomie rodzajów, kwestionując często wcześniej wypracowane koncepcje. Badań tych jednak jest wciąż mało.
    W ostatnich czasach panowała pewna tendencja by pięć rodzajów wymienionych na początku artykułu, łączyć w jeden - Rebutia sensu lato (w sensie szerokim). Tak podawały ostatnie klasyfikacje - Barthlott and Hunt, 1993; Hunt, 1999; Anderson, 2001; Hunt, 2006. Przyjrzyjmy się im krótko.
    Rodzaj Aylostera morfologicznie różni się niewiele od rodzaju Rebutia - głównie tym, że rurka kwiatowa w dolnej części jest zrośnięta ze słupkiem. Buining i Donald (1963) włączyli Aylostera do rodzaju Rebutia, w randze podrodzaju. Krainz (1967) nie przykładał żadnego znaczenia do w/w cechy morfologicznej, i nie uznał Aylostera nawet w randze podrodzaju. Backeberg z kolei (1977) uznał rodzaj Aylostera, i dodatkowo wyodrębnił jeszcze z rodzaju Rebutia rodzaj Mediolobivia. Zarówno Aylostera, jak i Mediolobiwia mają kwiaty z włosami i szczecinami (Rebutia sensu stricte ma kwiaty nagie).
    Rodzaj Sulcorebutia odróżnia się od Rebutia sensu stricte (w sensie ścisłym) głównie wydłużonymi areolami. Przez wiele lat uważano, że między oboma rodzajami jest ścisłe pokrewieństwo. Z kolei nowsi badacze twierdzili, że Sulcorebutia jest ściśle spokrewniona z Weingartia, podczas gdy wcześniej powszechnie uważano, że Weingartia jest mniej lub bardziej ściśle spokrewniona z Gymnocalycium - u Weingartii bowiem występują tak charakterystyczne dla Gymnocalycium nagie (tj. bez włosów) perikarpele.
    Przyjrzyjmy się, jak temat ten został potraktowany w "The New Cactus Lexicon". Otóż Mediolobivia, Aylostera, Sulcorebutia i Weingartia są tam podrodzajami Rebutia. Oto główne różnice morfologiczne:

    Bardzo ciekawym przyczynkiem do rozważań taksonomicznych odnośnie omawianych rodzajów są badania DNA, które przeprowadzili CHRISTIANE M. RITZ, LUDWIG MARTINS, RAINER MECKLENBURG, VADIM GOREMYKIN, FRANK H. HELLWIG. Pokazały one, że rodzaje Aylostera, Mediolobiwia i Rebutia sensu stricte, nie tworzą razem jednej monofyletycznej grupy, t.j. nie pochodzą od jednego przodka, czyli nie są bezpośrednio spokrewnione. Okazało się mianowicie, że gatunki Rebutia sensu stricte (R. minuscula i R. padcayensis), tworzą wspólny klad (czyli grupę organizmów mających wspólnego przodka) z Weingartia, Sulcorebutia, Cintia, oraz... kolumnowym rodzajem Browningia. Natomiast gatunki Rebutia dawniej klasyfikowane jako Aylostera (R. pseudodeminuta, R. fiebrigii, i R. deminuta) oraz gatunki dawniej klasyfikowane jako Mediolobiwia (R. pygmaea, R. steinmannii; i R. einsteinii) tworzą razem odrębny klad, przy czym w jego obrębie dawne Aylostery tworzą jeszcze odrębną podgrupę. Na podstawie tych danych autorzy proponują by Aylostery i Mediolobiwie zostały wykluczone z rodzaju Rebutia!
    Cóż, wreszcie osoby wiernie broniące samodzielności rodzaju Aylostera mają "swój dzień". Dotychczas uważane one były dza przesadnych "splitterów", o ile bowiem łączenie Rebutia, Sulcorebutia i Weingartia budziło duże opory, o tyle mało kto kwestionował włączenie Aylostera do Rebutia.
    Powróćmy do pozostałych rodzajów. Według wspomnianych badań, Rebutia sensu stricte, tworzy odrębną grupę w kladzie Rebutia s.s.- Sulcorebutia - Weingartia - Cintia - Browningia (dlatego autorzy są za tym by nie łączyć Rebutia sensu stricte z Sulcorebutia i Weingartia), osobno jest również Browningia. Ale rodzaje Sulcorebutia-Weingartia-Cintia już w żadnym wypadku takich odrębnych od siebie grup nie tworzą ! - mówiąc kolokwialnie, gatunki Sulcorebutia i Weingartia są tak dokładnie "wymielone" między sobą, że można przyjąć, iż stanowią jeden rodzaj. Tak też konkludują autorzy badań, zwracając dodatkowo uwagę na fakt, że kilka różnic morfologicznych, za pomocą których oddzielano Sulcorebutia od Weingartia, np. kształt areol, zmienia się stopniowo, a nie ostro (zupełnie też nie potwierdziło się rzekome pokrewieństwo Weingartia z Gymnocalycium - nagie perikarpele w obu rodzajach to przypadkowa zbieżność). Podobnie jedyny gatunek Cintia nie da się oddzielić od Sulcorebutii i Weingartii. Cintia była już wcześniej łączona m.in. z Weingartia, ale także z Neowerdermannia. Z Neowerdermannią Cintia wykazuje pewne charakterystyczne wspólne cechy - areole prawie w aksillach, kryptyczność, kryptokarpiczność, obie są roślinami wysokogórskimi. Jednak omawiane badania całkowicie zanegowały pokrewieństwo z Neowerdermannia. Autorzy w konkluzji przytaczają również obserwacje Augustina i innych - cały kompleks Sulcorebutia-Weingartia-Cintia jest dobrze określony przez pozbawione włosów perikarpele, uszkowate łuski (ang.: auriculate scales), w przeciwieństwie do odpadających, ostrych, trójkątnych łusek charakterystycznych dla Rebutia.
    Czy te badania należy traktować jako miarodajne? Z pewnością nigdy na 100%, jednak mogą one być przekonywające - potwierdzeniem ich wiarygodności, niech będzie chociażby pogrupowanie Rebutii sensu lato w zespoły, które dokładnie odpowiadają dawnym rodzajom: Rebutia sensu stricte, Aylostera i Mediolobivia.
    Cóż, można napisać na koniec... Rebucjarze, Aylostelarze, Mediolobiwiarze - śpijcie spokojnie. Sulcorebutiarze - szykujcie dla swoich "sulek" etykietki z napisem "Weingartia". Niestety!

Zdjecia gatunków Rebutia, Aylostera, Mediolobivia, Sulcorebutia i Weingartia, można obejrzeć na Portalu

Główne źródło:
Ritz, Christiane M., Martins, Ludwig, Mecklenburg, Rainer, Goremykin, Vadim, Hellwig, Frank H.The molecular phylogeny of Rebutia (Cactaceae) and its allies demonstrates the influence of paleogeography on the evolution of South American mountain cacti. Am. J. Bot. 2007 94: 1321-1332